Acht fasen van ontwikkeling - Erik Erikson

De Duits-Amerikaanse psycholoog Erikson is een van de grondleggers van het psychosociaal onderzoek naar identiteit. 

Kenmerkend voor de theorie van Erikson is het bereiken van een eigen identiteit. Dit is reikt als een samenhangende persoon is ontstaan, van waaruit iemand zichzelf en de omringende wereld bekijkt. Daarvoor is wel nodig dat je jezelf accepteert zoals je werkelijk bent. Daarnaast is eveneens nodig dat je je leert identificeren met de cultuur waarin je leeft. De kern van zijn theorie is dat mensen zich ontwikkelen door het doorleven van identiteitscrisissen.

Erikson verdeelt de identiteitsontwikkeling in acht fasen van een mens als de belangrijke taak voor het volwassen worden. De belangrijkste vooronderstellingen van zijn theorie komen uit de psychoanalytische leer. Hierbij gaat het om het ‘eigen ik’ ontwikkelen, en ook om de ontwikkeling van de sociale identiteit. De context speelt een belangrijke rol. Dus het lichaam, de geest en de omgeving hebben invloed op de identiteitsontwikkeling van een jong mens.

Erikson start met acht fasen in de ontwikkeling. Hij gaat ervan uit dat iedereen dezelfde fasen doorloopt. Dus iedereen ontwikkelt zich langs dezelfde weg, maar in elke fase zit een vorm van conflict dat persoonlijk opgelost moet worden. De mate van oplossing van het conflict maakt dat levens anders verlopen. De omgeving speelt een rol bij het oplossen van conflicten. Het gaat om het geven van veiligheid en vertrouwen in het eigen kunnen. Het leren van sociale vaardigheden en daarmee het ontwikkelen van de sociale identiteit maakt dat de volgende activiteit inclusief conflict in de volgende leeftijdsfase ondernomen kan worden. Het verbindingen leggen en commitments willen aangaan is belangrijk voor de identiteitsvorming. Alle fasen inclusief crisissen of conflicten worden doorlopen.

	FASE	LEVENSTAAK	LEEFTIJD	WAARDE
1	Zuigeling oraal-sensorisch stadium	fundamenteel vertrouwen versus fundamenteel wantrouwen	0-1 jaar	Hoop
	Belangrijkste relatie: Moeder Psychosociaal leergebied: krijgen, geven, terugkrijgen
	In de eerste fase ontstaat het vertrouwen dat de verzorger er altijd is, zodat het kind vertrouwen in de omgeving en de wereld om hem heen verkrijgt. Uit diverse onderzoeken is gebleken dat het belangrijk is dat verzorgers het kind een veilige basis bieden en het kind van daaruit aanmoedigen op onderzoek uit te gaan. Voor het verschaffen van een veilige basis is een invoelend begrip en sensitiviteit voor het gehechtheidsgedrag van het kind nodig en de bereidheid en de wil hieraan tegemoet te komen. Vervolgens de erkenning dat boosheid van kinderen vooral voortkomt uit frustraties van hun behoefte naar liefde, affectie en zorg. Sensitieve verzorgers ontwikkelen een veilige en stabiele band met hun kinderen, omdat ze adequaat op de wensen en behoeften van hun kinderen reageren. Lees ook dit artikel over hechting.
	FASE	LEVENSTAAK	LEEFTIJD	WAARDE
2	Peuter, anaal-musculair	autonomie versus twijfel en schaamte	1-3 jaar	Wil
	Belangrijkste relatie: Ouders Psychosociaal leergebied: vasthouden, laten gaan
	De omgeving moedigt onafhankelijkheid en exploratief gedrag aan van het kind. De ouders kunnen verstikkend en overbeschermend zijn of ze laten het kind juist aan hun lot over. In beide gevallen wordt de exploratiedrang van het kind geremd en loopt zijn ontwikkeling schade op.
	FASE	LEVENSTAAK	LEEFTIJD	WAARDE
3	Kleuter, locomotorisch stadium	initiatief versus schuld	3-6 jaar	Doelgerichtheid
	Belangrijkste relatie: Gezin, relaties Psychosociaal leergebied: er achter aan gaan, spelen
	Het kind leert zelf activiteiten ondernemen en taakjes verrichten, zoals het aan- en uitkleden. In deze fase zal hij allerlei activiteiten ondernemen en ondernemingszin aan de dag leggen. Het kind heeft plezier met wat hij doet en tot stand brengt. Het kind kan ook onvoldoende ruimte krijgen zijn ondernemingszin uit te leven, of hij krijgt te weinig veiligheid en structuur aangeboden. In deze gevallen zal het kind zich schuldig gaan voelen in plaats van te genieten van wat het bereikt.
	FASE	LEVENSTAAK	LEEFTIJD	WAARDE
4	Schoolkind, latentie	vlijt versus minderwaardigheid	6-12 jaar	Competentie
	Belangrijkste relatie: buurt en school Psychosociaal leergebied: iets afmaken, samen ergens aan werken
	Het kind leert in deze fase lezen, schrijven, rekenen, handenarbeid, muziek instrument bespelen, sporten, enz. Het kind ontwikkelt zich volop. Vertrouwen in het eigen kunnen is belangrijk (zelfvertrouwen). Dat ontstaat als het kind aangemoedigd en positief bekrachtigd wordt. Het kind zal dan een positief zelfbeeld ontwikkelen, het gevoel dat hij er mag zijn en de moeite waard is. Bij onvoldoende positieve bekrachtiging of voortdurende negatieve bejegening, dreigt het gevaar dat er een gevoel van tekortschieten ontstaat en een gevoel van minderwaardigheid. Het kind voelt zich minderwaardig en ontwikkeld een laag zelfbeeld.
	FASE	LEVENSTAAK	LEEFTIJD	WAARDE
5	Adolescentie	identiteit versus rolverwarring	12-20 jaar	Trouw
	Belangrijkste relatie: Leeftijdsgenoten, rolmodellen Psychosociaal leergebied: jezelf zijn, jezelf delen
	De seksuele rijping wordt ingezet, de kindertijd loopt ten einde. Het lichaam groeit snel en de geslachtelijke rijping vindt plaats. Het leven lijkt soms op de kop te staan, het is zoeken naar een juist evenwicht. De puber / adolescent ontwikkelt een eigen identiteit. Er kan ook rolverwarring plaatsvinden, bij voorbeeld op basis van twijfels aangaande de eigen seksuele identiteit.
	FASE	LEVENSTAAK	LEEFTIJD	WAARDE
6	Vroege volwassenheid	Aansluiting bij anderen versus isolement	begin twintig tot midden dertig	Liefde
	Belangrijkste relatie: partners, vrienden Psychosociaal leergebied: verliezen en jezelf in een ander vinden
	In deze fase staat de mens voor de ontwikkelingstaak een wederkerige en intieme relatie op te bouwen.
	FASE	LEVENSTAAK	LEEFTIJD	WAARDE
7	Middelbare volwassenheid	Openstaan voor verandering versus stagnatie (voortplanting tegenover alleen blijven)	midden dertig tot midden vijftig - midden zestig	Zorg
	Belangrijkste relatie: kinderen, collega’s, deskundigheid Psychosociaal leergebied: scheppen, zorgen
	Het doorgeven aan de volgende generatie van wat men belangrijk en waardevol vindt aan waarden, normen, geloof, ontwikkeling, staat centraal. Men ontwikkelt zich vaak ook in creativiteit en op geestelijk gebied. In het voortbrengen van kinderen ziet Erikson het vermogen om afstand te doen van eigen belangen en de aandacht te concentreren op het belang van kinderen.
	FASE	LEVENSTAAK	LEEFTIJD	WAARDE
8	Late volwassenheid, ouderdom	zelfvertrouwen versus wanhoop	vanaf midden vijftig tot de dood	Wijsheid
	Belangrijkste relatie: Mensheid of het nageslacht Psychosociaal leergebied: zijn, door geweest zijn, oog in oog met dood
	Terugkijkend op zijn leven zou de ouder wordende mens zich af kunnen vragen of zijn/haar leven wel of geen zin heeft gehad.  Kernbegrippen in deze fase zijn ontwikkeling, verantwoording en aanvaarding.