De achtbaan – Ton van Roosmalen

De achtbaan is een model voor cyclische beleidsontwikkeling. De vier fasen van de cyclische beleidsontwikkeling worden voorgesteld als stations waarlangs de verschillende beleidsmakers in de school hun rondjes trekken. Na elke fase worden aanwijzingen gegeven voor de oplevering van producten ter afsluiting van een fase.

In zes hoofdstukken wordt ingegaan op:

•      wat is beleid,
•      waarom maak je beleid,
•      hoe maak je beleid,
•      wie maakt beleid,
•      wanneer wordt beleid gemaakt,
•      en wat levert beleid op.

Vier fases

Volgens dit model doorloopt het beleidsvormingsproces de volgende vier fases:

VASTSTELLEN (de goede dingen doen)	Beleidsvaststelling. Bij het vaststellen van het beleid geeft de directie onder meer aan welke doelstellingen er zijn en waar de prioriteiten liggen. Doen we de dingen goed? ·         Wat zijn onze sterke en zwakke punten? ·         Hoe staan we ervoor? ·         Wat zijn de plannen voor de toekomst? ·         Wat zijn de prioriteiten? ·         Wat zijn de doelen?
UITVOEREN (de dingen goed doen)	Beleidsuitvoering. Deze ideeën worden in de tweede fase vertaald in de daadwerkelijke uitvoering. Hoe doen we de dingen goed? ·         Hoe werken we aan de doelen? ·         Wat gaan we komend jaar doen? ·         Hoe informeren we de betrokkenen? ·         Hoe prioriteren we? ·         Hoe gaan we concreet aan de slag?
EVALUEREN (doen we de dingen goed)	Beleidsevaluatie. In de derde fase volgt de evaluatie. Hoe goed doen we de dingen? ·         Hoe verloopt de uitvoering? ·         Wat gebeurt er in de school? ·         Is er voldoende facilitering? ·         Is er tussentijdse bijstelling nodig?
BIJSTELLEN (doen we de goede dingen)	Beleidsbijstelling. De resultaten van leerlingen én problemen die zich gaandeweg het project voordoen, vormen de basis voor fase vier, het bijstellen van het beleid. Hebben we de dingen goed gedaan? ·         Zijn er wijzigingen in het beleid? ·         Zijn er andere mensen betrokken? ·         Wat kan beter? ·         Wat moet anders?

Drie niveaus

Deze cyclus wordt weergegeven als een acht om te accentueren dat het niet alleen om de vier fases gaat, maar dat er ook verschillende niveaus in de organisatie bij zijn betrokken.

STRATEGISCH NIVEAU	Op strategisch niveau stelt de directie de voornemens op lange termijn, de visie en de doelstelling vast. Bieden we onze leerlingen voldoende mogelijkheid tot optimale ontwikkeling? Stel mezelf daarbij de volgende vragen: Welke visie hebben de beleidsmakers op onderwijs? Wie willen we betrekken op de visieontwikkeling? Welke onderwerpen nemen een prominente plaats in in ons beleidsplan? Welke middelen stellen we beschikbaar om de diverse beleidsthema’s te kunnen vormgeven? Welke competenties / eisen hebben we / moeten we ontwikkelen om ons beleid te kunnen vormgeven en wat is? Macroniveau. Door bestuur / directie (breed overzicht, weinig detail). Keyword: 'voordenken'.
TACTISCHE NIVEAU	Op het tactische niveau worden deze hoofdlijnen vertaald naar concrete uitvoeringsplannen en actieplannen. Welke mogelijkheden bieden we onze leerlingen voor optimale ontwikkeling? Stel mezelf daarbij de volgende vragen: Wat moeten leerlingen kunnen en kennen van onderbouw naar bovenbouw? Welke programma’s ontwikkel ik voor alle leerlingen / voor excellente leerlingen / voor achterstandsleerlingen? Welke methodes gebruiken we? Welke scholing heb ik georganiseerd? Hoe volgen we de voortgang van de leerlingen? Heb ik een PDCA-cyclus ingebouwd? Analyseer ik de voortgang systematisch? Mesoniveau. Door sectordirectie / middenmanagement.
OPERATIONEEL NIVEAU	Op operationeel niveau volgt dan de concrete uitwerking van de plannen. Hoe bieden we onze leerlingen de mogelijkheid tot optimale ontwikkeling? Stel mezelf daarbij de volgende vragen: Welke methodes gebruik ik als docent? Ben ik als docent in staat om vorm te geven aan klassenmanagement? Hoe monitor ik als docent de voortgang op leerlingniveau? Hoe het gesteld met mijn didactisch repertoire? Ben ik als docent in staat te differentiëren in mijn les? Hoe ga ik om met de verschillende niveaus die leerlinge hebben? Hoe signaleer ik als docent achterstanden? Hoe werk ik samen met collega’s in en buiten school? Microniveau. Door docenten en OOP (veel detail, beperkt overzicht).  Keyword: 'nadenken'.

De vier fasen van de beleidscyclus (vaststellen, uitvoering, evaluatie en bijstelling) zijn te vergelijken met een evenzoveel stations, waarlangs de verschillende beleidsmakers op school hun rondjes trekken. Elk jaar wordt de Achtbaan één keer doorlopen en krijgt iedereen - directie, middenmanagement, docenten en OOP - vanuit eigen verantwoordelijkheid en bevoegdheid de kans om een bijdrage te leveren aan de verbetering van het primair proces. Zo kan iedere geleding zijn eigen rol spelen in het proces van beleidsontwikkeling.

Alle schakels in de Achtbaan (de fases en de niveaus) zijn onmisbaar voor het succesvol uitvoeren van het beleid. Als elk niveau zijn verantwoordelijkheden neemt en zorg draagt voor de kwaliteit, wordt de uitvoering van beleid een succes.

Door de Achtbaan te doorlopen wordt het draagvlak vergroot en worden de deskundigheden die op school aanwezig zijn benut.

Topdown en bottom up

De beweging in het model loopt zowel topdown – met de schoolleiding als eindverantwoordelijke voor visie, missie, uitgangspunten en doelen – als bottom up – met docenten als bron van ervaringen, deskundigheden en ideeën. Een goede schoolleider distribueert het leiderschap in zijn organisatie. Hij creëert een podium voor de diversiteit aan kwaliteiten en ideeën in zijn school, maar is ook helder over de rolverdeling (verwachtingenmanagement). Zelf blijft hij in principe in zijn helikopter. Maar hij moet als dat nodig is wel kunnen schakelen tussen het strategische, tactische en operationele niveau.