1 - De persoonskenmerken, oftewel de hart-kenmerken
2 - De cognitieve kenmerken, oftewel de hoofd-kenmerken
Anders dan wat veelal gedacht wordt is hoogbegaafdheid
dus veel meer dan enkel een hoog IQ.
Persoonskenmerken / de hart-kenmerken
Deze specifieke karaktereigenschappen, voortkomend uit de
intensiteiten, worden bij alle hoogbegaafden terug gezien, maar bij iedere
persoon natuurlijk in meer of mindere mate. De Engelse term voor intensiteiten
(overexcitabillities) verwoordt vele malen beter de grote prikkelgevoeligheid
van hoogbegaafden dan hoog-sensitiviteit, de term die hier eerder aan verbonden
werd. Deze laatste term wordt nog steeds meestal in verband gebracht met
hoogbegaafdheid maar is helaas niet toereikend. Een grote prikkelgevoeligheid
betekent dat de hersencellen extra alert kunnen reageren op diverse prikkels
met vijf eigenschappen als gevolg.
Er zijn vijf vormen van overexcitabilities:
psychomotorisch (fysieke energieniveau), sensueel (zintuiglijke waarneming en
beleving), intellectueel (activiteit van de geest), verbeelding
(voorstellingsvermogen) en emotioneel (intensiteit van de emoties, hoog
gevoeligheid).
Vijf vormen van
overexcitabilities
|
||
Psychomotorisch / lichamelijk
|
Fysieke energieniveau vermogen om zeer energiek te zijn
|
De hulp aan deze leerlingen bestaat uit:
-Ruimte geven voor fysieke en verbale activiteiten,
voor, gedurende en na de schooltijd.
-Ze hebben het nodig om te mogen bewegen, dus plan
beweging in voor en na periodes van stilzitten.
-Voor sommige kinderen is het fijn om een sport te
beoefenen, maar niet voor elk kind.
-Vertel ze regelmatig over de positieve aspecten van
hun hoog gevoeligheid.
|
Sensueel
|
Zintuiglijke waarneming en beleving, zintuigelijke
gevoeligheid
|
De hulp aan deze leerlingen bestaat uit:
-Zorg waar mogelijk voor een omgeving met beperkte
storing, die comfortabel en plezierig is en accepteer dat ze dat nodig
hebben.
-Leer ze om zelf keuzes te maken zodat ze
verantwoordelijk worden voor het aanpassen van hun omgeving (binnen redelijke
grenzen).
-Geef ze voldoende tijd om te genieten van hun
zintuigen.
-Schep een omgeving waar genoeglijkheid en genieten is
toegestaan.
-Zorg voor geschikte gelegenheid om ze in het
middelpunt van de belangstelling te plaatsen, door onverwacht aandacht te
geven, of help ze aan een podium door een creatieve of dramatische productie
met publiek. Zij voelen erkenning door het staan in de schijnwerpers
-Vertel ze regelmatig over de positieve aspecten van
hun hoog gevoeligheid.
|
Intellectueel
|
Activiteit van de geest, beeldende krachten, grote
fantasie
|
De hulp aan deze leerlingen bestaat uit:
-Laat zien hoe je antwoorden kunt vinden op vragen. Dit
moedigt het kind aan om te voldoen aan zijn verlangen om te analyseren,
synthetiseren en inzicht te verwerven.
-Suggereer manieren om ethisch en maatschappelijke
bezig te zijn vanuit morele en ethische kwesties. Dit geeft hen gelegenheid
te tonen dat ze iets kunnen doen om te helpen, zelfs al is het op een
beperkte manier, om problemen van de samenleving en de wereld aan te pakken.
-Laat het kind duidelijk merken dat je liefde niet
afhankelijk is van zijn prestaties.
|
Verbeelding
|
Voorstellingsvermogen, behoefte aan informatie
|
De hulp aan deze leerlingen bestaat uit:
-Help hen om hun voorstellingsvermogen op een goede
manier te gebruiken zodat ze hun vermogen tot leren en hun productiviteit
kunnen verhogen. Mindmaps maken in plaats van gewone aantekeningen, gebruik
van kleuren, plaatjes en dergelijke om organisatie aan te brengen in hun
leerwerk.
-Help ze om zich te realiseren dat ze de eigen fantasie
kunnen reguleren. Ze hoeven zich niet mee te laten slepen door hun
verbeeldingskracht als ze kunnen evalueren welke fantasieën voor of tegen
henzelf werken.
-Maak tijd en ruimte vrij voor fantasiespel met het
kind, doe mee en heb plezier.
-Help kinderen om hun ideeën vast te leggen, door het
opschrijven van verhalen van het kind dat nog niet kan schrijven of door het
samen bijhouden van een dagboek.
|
Emotioneel
|
Intensiteit van de emoties, hoog gevoeligheid, bijzonder
sterke emoties, in alle vormen
|
De hulp aan deze leerlingen bestaat uit:
-Accepteer alle gevoelens, ongeacht de intensiteit.
Voor mensen die niet erg emotioneel zijn, klinkt dit nogal vreemd. Zij
beschouwen deze uitingen als melodramatisch, lastig of kinderachtig. Maar als
we de emotionele intensiteit accepteren en hen helpen met de problemen die
daarmee kunnen ontstaan, bevorderen we een juist een gezonde groei.
-Help ze om te anticiperen op fysieke en emotionele
reacties en leer ze ermee om gaan. Soms weten ze niet wanneer ze zo overstuur
raken dat ze hun controle verliezen. Als ze op hun eigen
waarschuwingssignalen leren letten, zoals hoofdpijn, zweethanden of buikpijn,
kunnen ze hun emoties beter in de gaten houden en worden ze er niet door
overvallen.
-Bereid kinderen voor op veranderingen in omgeving en
op wisselingen bij verzorgers of leerkrachten, zodat het de ruimte heeft om
aan die dingen te wennen. Door hun grotere gehechtheid aan verzorgers,
leerkrachten en omgeving kost het moeite om die gehechtheid los te laten en
een nieuwe verbinding aan te gaan.
-Help ze onderscheid aanbrengen tussen emoties van
anderen, die ze meevoelen, en authentieke emoties van zichzelf. Het verdriet
van de ander hoeven ze niet helemaal mee te doorleven, medeleven is
behulpzamer voor de ander en henzelf.
|
De cognitieve kenmerken / hoofd-kenmerken
Naast de hart-kenmerken zien we bij hoogbegaafden ook
altijd een hoge intelligentie (hoog IQ). Het tweede onderdeel wordt echter ook
weer vaak vergeten; het creatief denkvermogen. Dat betekent niet dat je in
staat bent om goed te knutselen, maar dat je vooral sterk bent in creatief
denken. Dus:
- veel vragen bedenken bij een onderwerp
- oplossingen verzinnen op een probleem
- associaties maken
- analyseren van situaties, problemen,
dingen
Hoogbegaafdheid
niet altijd zichtbaar
Daarmee is hoogbegaafdheid veel complexer in diagnostiek
en in begeleiding dan je zou verwachten. Als er een aanleg is voor
hoogbegaafdheid betekent dat nog niet dat die ook naar buiten zichtbaar is.
Er zijn allerlei factoren die van invloed kunnen zijn op
deze aanleg, namelijk:
- interne factoren
- externe factoren
Interne factoren
Deze factoren zitten in de hoogbegaafde zelf en zorgen
ervoor dat de talenten niet tot uiting komen:
Interne factoren
|
Intrinsieke motivatie
|
Dit is als je vanuit jezelf gemotiveerd bent om iets
voor elkaar te krijgen of om iets nieuws te leren.
|
Faalangst (vanuit mindset)
|
Faalangst is de angst om moeilijke dingen aan te gaan.
Dit kan namelijk leiden tot fouten en dit geeft een bijzonder naar gevoel.
Faalangst raakt bij hoogbegaafden direct aan het zelfbeeld.
|
|
Taakgerichtheid/Concentratie
|
Moeite met concentratie werkt belemmerend op diverse
gebieden. Bijvoorbeeld bij het volbrengen van een taak. Deze factor kan
tevens verward worden met sterk associatief zijn.
|
|
Doorzettingsvermogen
|
Het is van belang door te zetten bij uitdagingen, omdat
je anders de taak niet zal volbrengen. Doorzettingsvermogen kost echter ook
veel tijd en moeite, waardoor ene hoogbegaafde vooral bij oninteressante
taken makkelijk afhaakt.
|
|
Stressgevoeligheid
|
Stress is bij iedereen in meer of mindere mate
aanwezig. Je kan het ook juist nodig hebben om te kunnen presteren, in de
vorm van tijdsdruk. Sommige hoogbegaafden zijn echter extreem gevoelig voor
stress waardoor ze erg snel belemmerd worden in hun functioneren. Denk
hierbij aan werken onder tijdsdruk.
|
|
Werk- en leerstrategieën
|
Taken aanpakken en volbrengen gaat het beste en snelste
als je het volgens een handige strategie doet. Strategieën leer je door
moeilijke taken aan te nemen en deze proberen te volbrengen. Het is dus van
belang om échte uitdagingen te krijgen om strategieën aan te kunnen leren.
|
|
Zelfbeeld
|
Een zelfbeeld is een beeld dat je over jezelf hebt
gevormd in de loop van je leven. Het omschrijft hoe je over jezelf denkt,
voelt, of wat je van jezelf verwacht. Net zo kan het gaan over hoe je denkt
dat de wereld en de mensen om je heen jou zien en ervaren.
|
Externe factoren
Externe factoren
|
School
|
Een school die meedenkt, hoogbegaafdheid begrijpt of in
ieder geval zijn uiterste best doet om Passend Onderwijs te bieden. Dat is
alles wat een hoogbegaafde nodig heeft in de vroege ontwikkeling.
|
Ouders
|
De steunende factor van ouders zit in het erkennen van
de hoogbegaafdheid. Noem het beestje bij de naam en zoek samen naar de
krachten in plaats van de belemmeringen.
|
|
Vrienden
|
Peers, oftewel ontwikkelingsgelijken, kunnen een
belangrijke bijdrage leveren aan het zelfbeeld en de sociale omgang van
hoogbegaafden.
|
|
Mate van uitdagingen
|
De hoogbegaafde die uitgedaagd wordt op het meest
passende niveau is in staat om zich zowel op het hoofd-gebied als op het
hart-gebied zo compleet mogelijk te ontwikkelen. Dit mag nooit onderschat
worden!
|
|
Kritische levenservaringen
|
Een echtscheiding, een verhuizing, ziekte van een
naaste, etc.. Al deze ontwikkelingen vormen een hoogbegaafde nog meer dan
anderen. Vooral de grote gevoeligheid in combinatie met de hoge
intelligentiezorgen ervoor dat de kritische levenservaringen een grote rol
kunnen spelen.
|
De rol van de
interne en externe factoren is erg groot. Tijdens diagnostiek, begeleiding en ondersteuning is het belangrijk om te
kijken naar de invloed van de interne en externe factoren, voordat er verdere stappen genomen
kunnen worden.
