ad hominem
Je hebt je tegenstander als persoon of zijn
karaktereigenschappen aangevallen om op die manier zijn argumentatie onderuit
te halen.
Een ad hominem aanval kan de vorm aannemen van een
openlijke aanval op de persoon, of van het meer subtiel twijfel zaaien over
de karaktereigenschappen van de persoon als strategie om de argumenten in
diskrediet te brengen. Als resultaat van een dergelijke aanval op de persoon
kan iemands argumentatie onderuit worden gehaald zonder dat er op de kern van
de zaak zelf wordt ingegaan.
|
Voorbeeld:
Wanneer Saartje een degelijk onderbouwd en overtuigend
pleidooi houdt voor een billijker belastingssysteem, vraagt Sam het publiek
of het wel een goed idee is om eender wat te geloven van een vrouw die niet
getrouwd is, ooit gearresteerd werd en daarenboven een beetje een vreemde
geur verspreidt.
|
tu quoque
Je vermeed inhoudelijk te antwoorden op kritiek door
zelf kritiek te beginnen spuien op de tegenpartij.
Komt uit het Latijn (uitgesproken als toe-kwo-kwee) en
betekent letterlijk ‘jij ook’. Deze drogreden is ook bekend als verwijt van
schijnheiligheid. Ze wordt veelvuldig gebruikt als afleidingsmanoeuvre omdat
het de aandacht weghaalt van het feit dat iemand zijn argumentatie hoort te
verdedigen, en de focus verplaatst naar de persoon die kritiek gaf.
|
Voorbeeld:
Nicole wees Anne erop dat ze een drogreden had gebruikt,
maar in plaats van de inhoud van Nicoles bewering aan te vechten,
beschuldigde Anne er haar van dat ze eerder in het gesprek zelf een drogreden
had gebruikt.
|
persoonlijk ongeloof
Omdat je iets moeilijk te begrijpen vindt, of omdat je
niet snapt hoe iets werkt, liet je uitschijnen dat het waarschijnlijk niet
waar is.
Complexe materies zoals biologische evolutie door
natuurlijke selectie vereisen een zekere mate van inzicht alvorens iemand in
staat is om een gefundeerd oordeel te vellen over het onderwerp in kwestie;
deze drogreden wordt doorgaans gebruikt ter vervanging van dat inzicht.
|
Voorbeeld:
Dirk maakte een tekening van een vis en een mens en vroeg
aan Richard met overduidelijke minachting of hij nu echt dacht dat wij
onnozel genoeg waren om te geloven dat die vis op een of andere manier
veranderd was in die mens door alleen maar een aantal toevalligheden die door
de tijd heen plaats hebben gevonden.
|
uitzonderingspleidooi
Je hebt de doelpalen verplaatst of een uitzondering
verzonnen toen werd aangetoond dat je bewering vals was.
Mensen zijn eigenaardige wezens die ongeveer alles
liever doen dan toegeven dat ze het bij het verkeerde eind hebben. In plaats
van appreciatie op te brengen voor het voordeel dat je kan hebben door je
ideeën bij te sturen op basis van een beter inzicht, zullen velen zich
vastklampen aan oude overtuigingen. Een van de meest voorkomende manieren
waarop dit wordt toegepast, is om na de feiten een rationele verklaring te
bedenken om te staven waarom de oude overtuiging nog altijd waar moet zijn.
Het is doorgaans heel eenvoudig om een verklaring te vinden die past in ons
kraam, en het vereist daarentegen integriteit en oprechte eerlijkheid
tegenover jezelf om je eigen overtuigingen en drijfveren in vraag te stellen
zonder als gemakkelijkheidsoplossing je huidige kijk op onszelf en de wereld
rondom ons zonder verder nadenken te rechtvaardigen.
|
Voorbeeld:
Derek beweerde een helderziende te zijn, maar wanneer
zijn ‘gave’ getest werd onder wetenschappelijk verantwoorde omstandigheden,
bleek die op magische wijze te zijn verdwenen. Derek verklaarde dit door aan
te geven dat de gave alleen werkt bij mensen die er in geloven.
|
beladen vraag
Je stelde een vraag waarin een veronderstelling zat
verwerkt die ervoor zorgde dat ze niet kon worden beantwoord zonder schuldig
te lijken.
Beladen vragen zijn uitermate geschikt om steekhoudende
discussies te doen ontsporen omwille van hun licht ontvlambare aard - degene
die de beladen vraag voorgeschoteld krijgt, wordt ertoe gedwongen om zichzelf
te verdedigen en kan verward overkomen op op het verkeerde been worden gezet.
|
Voorbeeld:
Zowel Greet als Ellen hadden een oogje op Bart. Op een
dag vroeg Greet, goed wetend dat Bart binnen hoorsafstand zat, op
onderzoekende toon of Ellen soms een drugsprobleem had.
|
bewijslast
Je zei dat de bewijslast niet ligt bij de persoon die
de bewering deed, maar bij iemand anders die maar moest bewijzen dat de bewering
niet waar is.
Je zei dat de bewijslast niet ligt bij de persoon die
de bewering deed, maar bij iemand anders die maar moest bewijzen dat de
bewering niet waar is. Als iemand iets beweert dan ligt de bewijslast bij die
persoon zelf, en is het niet iemand anders die moet aantonen dat de bewering
vals is. Het onvermogen om een bewering te ontkrachten, of het gebrek aan
neiging daartoe, maakt die bewering niet waar en verleent er geen enkele vorm
van geloofwaardigheid aan. Het is evenwel belangrijk om voor ogen te houden
dat we nooit helemaal zeker van iets kunnen zijn, en dat we daarom elke
bewering moeten beoordelen op basis van het beschikbare bewijsmateriaal. Iets
meteen afwijzen omdat er geen waterdicht bewijs voor is geleverd, is ook een
drogreden.
|
Voorbeeld:
Bertrand beweert dat er, op dit eigenste moment, een
theepot zich in een baan om de zon bevindt, tussen de aarde en Mars, en dat
zijn claim wel waar moet zijn omdat niemand kan bewijzen dat het niet waar
is.
|
dubbelzinnigheid
Je gebruikte opzettelijk woorden met meerdere
betekenissen of dubbelzinnige taal om de waarheid te verhullen of verkeerd
voor te stellen.
Politici maken zich vaak schuldig aan het gebruik van
dubbelzinnigheden om te misleiden, zodat ze er later op kunnen wijzen dat ze
technisch gesproken niet echt hebben gelogen als ze onder de loep worden
genomen. Dit bestempelen we als drogreden omdat het intrinsiek misleidend is.
|
Voorbeeld:
Het orakel van Delphi antwoordde op de vraag “Wordt het
een jongen of een meisje?” zonder enige vorm van intonatie: “Jongen niet
meisje”, zodat niet duidelijk was waar de komma hoorde te staan.
|
de gokkersdenkfout
Je beweerde dat er ‘reeksen' voorkomen in statistisch
onafhankelijke fenomenen zoals opeenvolgende rondjes roulette.
Deze drogreden is zo wijdverspreid dat je kan zeggen
dat ze mee heeft geholpen om volledige steden te laten ontstaan, zelfs op
onwaarschijnlijke plaatsen, zoals Las Vegas in het midden van de Amerikaanse
woestijn. Hoewel in het algemeen de kans op een ‘lange reeks’ erg klein is,
toch is elke nieuwe draai van het rad volledig onafhankelijk van de vorige.
Er mag dus op zich een heel kleine kans zijn dat bij het opgooien van een
munt 20 opeenvolgende keren kop bovenaan zal eindigen, toch blijft bij elke
individuele toss de kans 50/50, zonder dat er sprake is van enige
beïnvloeding door wat daarvoor gebeurd is.
|
Voorbeeld:
Bij roulette was zopas voor de zesde opeenvolgende keer
het resultaat rood, en dus wist Greg dat het zo goed als zeker was dat het de
volgende keer zwart zou worden. Als jammerlijk gevolg van deze denkwijze, was
hij al gauw al zijn spaargeld kwijt.
|
op de kar springen
Je verwees naar de populariteit van iets of het feit dat
er veel mensen zijn die dat doen als een mogelijk bewijs dat het ook echt
waar is.
De fout in deze argumentatie zit in het feit dat er
absoluut geen verband is tussen de populariteit van een idee en het al dan
niet waar zijn ervan.
Als dat verband er wel zou zijn, dan had de aarde
zichzelf wel plat gemaakt gedurende een groot deel van de geschiedenis, om
zich zo in lijn te brengen met dit populaire denkbeeld.
|
Voorbeeld:
Sander wees stomdronken naar Marc en vroeg hem om uit
te leggen hoe het toch mogelijk was dat zoveel mensen in kabouters geloven
als die alleen maar een oud bijgeloof zijn. Marc bleek er echter zelf een
paar te veel op te hebben en viel van zijn stoel.
|
beroep doen op gezag
Je zei dat iets waar is enkel en alleen omdat een
gezaghebbende figuur er zo over denkt.
Het is wel belangrijk om erop te letten dat deze
drogreden niet wordt gebruikt om beweringen van experten of een
wetenschappelijke consensus af te wijzen. Een beroep op gezag is geen geldig
argument, maar dat geldt evenzeer voor het in de wind slaan van claims van
experten die een aantoonbaar diepgaande kennis hebben, tenzij men een
gelijkwaardig kennisniveau heeft en/of toegang tot empirisch bewijsmateriaal.
Aan de andere kant is het perfect mogelijk dat de opvatting van een persoon
of instelling die een zekere autoriteit heeft, fout is; de autoriteit die
dergelijke personen of instellingen bezitten, heeft immers geen enkel
intrinsiek verband met het al dan niet kloppen van hun beweringen.
|
Voorbeeld:
Omdat hij er niet in slaagde om zijn standpunt te
verdedigen dat evolutie 'niet waar is' zei Bob dat hij een wetenschapper kent
die evolutie ook in vraag stelt (en wellicht geen primaat is).
|
samenstellen/opdelen
Je nam aan dat wat geldt voor een onderdeel ook van
toepassing is op het geheel of op andere delen; of dat wat geldt voor het
geheel, ook opgaat voor de delen.
Vaak klopt het wel dat als iets waar is voor een deel,
het dan ook geldt voor het geheel, of vice versa. Maar het cruciale punt zit
in het feit of er al dan niet gefundeerd bewijs bestaat dat dit het geval is.
Omdat we vaak samenhang zien in allerlei zaken, kan onze manier van denken
vooringenomen worden, zodat we samenhang zien waar die er helemaal niet is.
|
Voorbeeld:
Danny was een vroegrijp kind met een voorliefde voor
logica. Hij redeneerde: atomen zijn niet zichtbaar, en ik besta uit atomen,
dus ik ben ook niet zichtbaar. Jammer genoeg was hij, ondanks zijn
redeneerkunst, de verliezer bij het verstoppertje spelen.
|
geen echte Schot
Je deed een beroep op zoiets als ‘mate van echtheid’ om
op die manier relevante kritiek of fouten in je argumentatie af te wimpelen.
Bij dit soort redeneerfout blijft men hardnekkig vasthouden
aan een zienswijze, hoe overtuigend het bewijs van het tegendeel ook is, door
gewoonweg het kader aan te passen zodat die zienswijze alleen van toepassing
is bij een zogenaamd ‘echt’ geval. Dit soort rationalisatie na de feiten is
een manier om gegronde kritiek op een argumentatie te vermijden.
|
Voorbeeld:
Angus beweert dat Schotten nooit suiker bij hun
havermoutpap doen, waarop Lachlan erop wijst dat hijzelf een Schot is en
weldegelijk suiker in zijn pap doet. Razend, als een echte Schot, brult Angus
hem toe dat hij dan geen ‘echte’ Schot is.
|
genetisch
Je bestempelde iets als goed of slecht uitsluitend op
basis van de plaats, instelling of persoon waar het vandaan kwam.
Deze drogreden gaat de discussie uit de weg door de
aandacht te verschuiven naar de afkomst van iets of iemand. Het lijkt op een
ad hominem drogreden omdat het bestaande negatieve percepties gebruikt om
iemands argument in een slecht daglicht te stellen, zonder echt aan te tonen
dat het argument zelf niet deugt.
|
Voorbeeld:
Nadat hij in het 6 uur journaal was beschuldigd van
corruptie en het aannemen van smeergeld, zei het parlementslid dat we heel
omzichtig moeten omgaan met wat we horen in de media, omdat we allemaal weten
hoe onbetrouwbaar de media kunnen zijn.
|
zwart of wit
Je deed alsof er maar twee alternatieven mogelijk
waren, terwijl er in werkelijkheid nog andere mogelijkheden bestaan.
Deze bedrieglijke tactiek, ook bekend als vals dilemma,
heeft de uiterlijke schijn van een logische redenering, maar als je er dieper
op ingaat dan wordt al snel duidelijk dat er nog andere mogelijkheden zijn
dan de twee waaruit men je laat kiezen. Binair, zwart-of-wit denken laat geen
ruimte voor de vele verschillende variabelen, toestanden en contexten waarin
er meer dan de twee voorgestelde mogelijkheden bestaan. Het plaatst de
discussie in een misleidend kader en vertroebelt de kans op een rationeel,
eerlijk debat.
|
Voorbeeld:
Toen hij steun probeerde te verzamelen voor zijn plan
om de burgerrechten fundamenteel te ondermijnen, vertelde de Grote Leider aan
het volk dat ze ofwel aan zijn kant stonden, ofwel aan de kant van de vijand.
|
cirkelredenering
In je argumentatie was de conclusie al in de premisse
vervat: wat nog bewezen moest worden, werd al voor waar aangenomen.
Deze logisch incoherente redenering komt vaak voor in
situaties waarbij mensen een overtuiging hebben die dermate diep ingeworteld
zit, dat ze die voor een werkelijk gegeven aanzien. Een cirkelredenering is
vooral slecht omdat ze niet erg goed is.
|
Voorbeeld:
De uitspraken van de Grote Zorbo zijn vlekkeloos en
perfect. We weten dit omdat het zo geschreven staat in Het Grote en
Onfeilbare Boek van Zorbos Beste en Meest Oprechte Dingen die Zonder Twijfel
Waar Zijn en Nooit in Vraag Mogen Worden Gesteld.
|
beroep doen op de natuur
Je argumenteerde dat iets waar, verantwoord,
onvermijdelijk, goed of ideaal is omdat het 'natuurlijk' is.
Veel 'natuurlijke' dingen worden ook beschouwd als
'goed', en dat kan ertoe leiden dat we vooringenomen worden in ons oordeel;
maar het feit op zich dat iets al dan niet natuurlijk is, maakt het niet
automatisch goed of slecht. Moord kan je bijvoorbeeld beschouwen als een heel
natuurlijk gegeven, maar dat maakt het uiteraard niet goed of verdedigbaar.
|
Voorbeeld:
De medicijnman kwam de stad binnengereden in zijn
huifkar en bood verschillende natuurlijke geneeswijzen aan, zoals heel
speciaal gewoon water. Hij zei dat hij het heel natuurlijk vond dat mensen
achterdochtig waren tegenover 'kunstmatige' medicijnen zoals antibiotica.
|
anekdote
Je gebruikte een persoonlijke ervaring of een
geïsoleerd geval in plaats van een goed onderbouwd argument of overtuigend
bewijs.
Het is vaak eenvoudiger om iemands getuigenis te
geloven dan zich te verdiepen in complexe data met een eindeloos spectrum aan
kleine variaties. Kwantitatieve wetenschappelijke methoden zijn bijna altijd
accurater dan individuele waarnemingen en ervaringen, maar we zijn geneigd om
datgene te geloven dat tastbaar is, en/of het woord van iemand die we
vertrouwen hoger in te schatten dan een meer 'abstracte' statistische
realiteit.
|
Voorbeeld:
Johnny zei dat hij het allemaal wel kon zijn en zo,
maar dat zijn grootvader zeker 30 sigaretten per dag rookte en toch 97 was
geworden - dus moet je zeker niet alles geloven wat je leest over
meta-analyses of methodologisch verantwoorde studies die bewezen oorzakelijke
verbanden aantonen.
|
de Texas scherpschutter
Je hebt een deel van de data op zo’n manier geselecteerd
dat ze je argumentatie lijken te ondersteunen (cherry picking), of je hebt
een vermeend patroon gevonden om je stelling te bewijzen.
Deze 'valse oorzaak' drogreden is genoemd naar een
revolverheld die op goed geluk een aantal kogels op de schutting afvuurt en
er daarna een schietschijf op schildert met de roos op de plaats waar de
meeste kogelgaten zitten, zodat het lijkt of hij echt een goede schutter is.
Clusters ontstaan van nature door toeval, en ze wijzen dus niet noodzakelijk
op een oorzakelijk verband.
|
Voorbeeld:
De producenten van Sugarette Candy Drinks zwaaien met
onderzoek waaruit blijkt dat van de vijf landen waar de frisdranken van
Sugarette het best verkopen, er drie in de top tien staan van de gezondste
landen ter wereld, wat betekent dat frisdranken van Sugarette gezond zijn.
|
middenweg
Je beweerde dat een compromis, of een middenweg tussen
twee uitersten de waarheid moet zijn.
Je beweerde dat een compromis, of een middenweg tussen
twee uitersten de waarheid moet zijn. In veel gevallen ligt de waarheid
inderdaad ergens in het midden, maar dit inzicht kan ons vooringenomen maken:
soms is iets eenvoudigweg niet waar en dan is een compromis net zo goed niet
waar. Halfweg tussen waarheid en leugen is nog altijd een leugen.
|
Voorbeeld:
Astrid zei dat vaccinaties autisme veroorzaken bij
kinderen, maar haar vriend Jan, die veel over wetenschap las, zei dat deze
bewering al lang ontmaskerd was als onwaar aan de hand van overduidelijk
bewijs. Hun vriendin Els stelde als compromis voor dat vaccinaties wellicht
sommige gevallen van autisme veroorzaken, maar niet alle gevallen van
autisme.
|
stroman
Je hebt iemands argument verdraaid om het gemakkelijker
aan te kunnen vallen.
Door andermans argument te overdrijven, te verdraaien
of simpelweg volledig te verzinnen, wordt het veel eenvoudiger om je eigen
standpunt als perfect logisch voor te stellen, maar dit soort oneerlijkheid
ondermijnt elk eerlijk, rationeel gesprek.
|
Voorbeeld:
Nadat Willem had aangegeven dat we meer geld zouden
moeten besteden aan gezondheidszorg en onderwijs, antwoordde Walter dat het
hem ten zeerste verbaasde dat Willem zo weinig vaderlandslievend was dat hij
het land haast onverdedigbaar zou willen laten door te besparen op defensie.
|
verkeerde oorzaak
Je hebt aangenomen dat een echte of vermeende relatie
tussen bepaalde zaken meteen ook inhoudt dat het ene de oorzaak is van het
andere.
Veel mensen verwarren correlatie (het feit dat dingen
tegelijk of opeenvolgend gebeuren) met oorzakelijkheid (het feit dat het ene
daadwerkelijk het andere veroorzaakt). Soms berust een correlatie op toeval,
of zijn beide zaken toe te wijzen aan een gemeenschappelijke oorzaak.
|
Voorbeeld:
Met een mooi ogende grafiek toont Roger hoe de
gemiddelde temperatuur voortdurend is gestegen in de loop van de voorbije
eeuwen, terwijl tegelijk het aantal piraten is blijven dalen; daaruit leidt
hij af dat piraten de wereld gekoeld houden en dat de opwarming van de aarde
verzonnen is.
|
beroep doen op emotie
Je probeerde een emotionele reactie uit te lokken in
plaats van een geldig of overtuigend argument te gebruiken.
Emoties waarop vaak wordt ingespeeld zijn onder meer
angst, afgunst, haat, medelijden en trots. Uiteraard kunnen soms ook logisch
samenhangende redeneringen emoties uitlokken of een emotioneel aspect
bevatten, maar het probleem en de denkfout doen zich voor wanneer uitsluitend
emotie de plaats inneemt van logische argumenten, of wanneer emotie gebruikt
wordt om te verdoezelen dat er geen overtuigende rationele verklaring bestaat
voor iemands standpunt. Iedereen, behalve sociopaten, is vatbaar voor emotie
en daarom is het beroep doen op emotie een veelgebruikte en efficiënte
argumentatietechniek, maar het blijft wel onjuist, oneerlijk en maakt
doorgaans de tegenstander terecht emotioneel.
|
Voorbeeld:
Lucas wou zijn schapenhersentjes met lever en spruitjes
niet opeten, maar zijn vader zei hem dat hij moest denken aan de arme,
hongerlijdende kindjes in de derde wereld, die helemaal niets te eten
krijgen.
|
de drogreden-drogreden
Je nam aan dat een bewering noodzakelijkerwijze fout is
omdat de argumentatie zwak was of omdat er een redeneerfout in zat.
Het is perfect mogelijk om op basis van steekhoudende
argumenten een bewering te doen die vals is, net zoals het mogelijk is om een
bewering te doen die waar is, maar die te staven met diverse drogredenen en
zwakke argumenten.
|
Voorbeeld:
Op basis van het inzicht dat Amanda een redeneerfout
had gemaakt toen ze argumenteerde dat we gezond moeten eten omdat een
voedingsdeskundige had verteld dat dit nu eenmaal populair was, concludeerde
Alice dat we daarom elke dag XL cheeseburgers hoorden te eten.
|
hellend vlak
Je zei dat als we toelaten dat A gebeurt, dan
onvermijdelijk ooit Z zal gebeuren, en dat daarom A niet mag gebeuren.
Het probleem met deze redenering is dat ze niet ingaat
op het eigenlijke punt van de discussie, maar de aandacht verplaatst naar
extreem hypothetische scenario’s. Aangezien er geen bewijs wordt aangebracht
om aan te tonen dat dergelijke extreem hypothetische scenario’s ook effectief
werkelijkheid zullen worden, heeft deze denkfout de vorm van inspelen op
emotie, omdat ze berust op angst. De discussie wordt in feite onterecht
ondermijnd door ongefundeerde vermoedens.
|
Voorbeeld:
Karel Kasters beweert dat als je het instituut van het
huwelijk openstelt voor personen van hetzelfde geslacht, je dan voor je het
weet wetsvoorstellen krijgt om huwelijken mogelijk te maken tussen mensen en
hun ouders, hun auto’s en zelfs hun huisdieren.
|